Bitcoin có thật sự công bằng không?

Bất kỳ ai, chỉ cần có internet và một chiếc điện thoại thông minh, đều có thể tạo ví và bắt đầu nắm giữ Bitcoin. Không có ngân hàng nào từ chối bạn vì hồ sơ tín dụng kém, không có chính phủ nào kiểm soát bạn tiêu xài ra sao. Ở góc độ tiếp cận, đúng là Bitcoin tạo ra một sân chơi công bằng hơn nhiều so với hệ thống tài chính truyền thống.

Tuy nhiên, khi chuyển sang góc nhìn phân phối Bitcoin, bức tranh lại không hề “bằng phẳng” như nhiều người tưởng.

Câu chuyện về “sự không công bằng” trong phân phối Bitcoin

Một số ít “cá voi” (whales) nắm giữ lượng Bitcoin khổng lồ. Theo thống kê của Glassnode và Coin Metrics, chỉ khoảng 2% các địa chỉ ví kiểm soát hơn 90% lượng BTC lưu thông.

Trong khi đó, phần lớn người dùng nhỏ lẻ chỉ sở hữu một lượng rất khiêm tốn. Thực tế, hơn 40 triệu ví Bitcoin chứa dưới 0,01 BTC (tương đương vài trăm USD ở giá hiện tại).

Sự phân bổ Bitcoin không đồng đều. Một số ít địa chỉ hoặc tổ chức nắm giữ phần lớn tổng nguồn cung Bitcoin. Đáng chú ý, Satoshi Nakamoto, người sáng lập Bitcoin, ước tính đã tích lũy được 1 triệu Bitcoin, chiếm gần 5% tổng nguồn cung. Những cá nhân giàu có khác sở hữu hàng chục hoặc hàng trăm nghìn Bitcoin. Ngoài ra, một số sàn giao dịch cũng nắm giữ một lượng Bitcoin rất lớn.

Điều này khiến những người chỉ trích Bitcoin cho rằng Bitcoin “không công bằng” và không thể hoạt động hiệu quả như một loại tiền tệ toàn cầu, vì nó sẽ làm trầm trọng thêm bất bình đẳng giàu nghèo. Mặc dù đúng là có một số ít thực thể kiểm soát một lượng lớn Bitcoin, nhưng điều này không phải do bất kỳ tính chất không trung thực hay bất công nào của mạng lưới Bitcoin.

Bitcoin được thiết kế để phi tập trung và “công bằng về luật chơi,” nhưng lại có sự chênh lệch rất lớn về kết quả phân phối.

Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu sự thật thú vị này trong bài viết ngày hôm nay. 

Vì sao có sự không đồng đều trong phân phối Bitcoin

Các con số thống kê về phân phối Bitcoin thường dựa trên dữ liệu on-chain, nhưng thực tế chúng không phản ánh hoàn toàn chính xác tình hình sở hữu.

Ví dụ: Một người có 10 BTC có thể để trong 1 ví hoặc chia nhỏ ra 10 ví khác nhau => dữ liệu sẽ nhìn như có nhiều người sở hữu.

Ngược lại, một ví có hàng trăm nghìn BTC có thể là ví của sàn giao dịch, nơi lưu trữ cho hàng chục nghìn khách hàng, chứ không phải của một “cá voi” duy nhất.

Do đó, việc nhìn vào địa chỉ ví trên blockchain dễ tạo cảm giác rằng Bitcoin tập trung trong tay một số ít người. Nhưng thực tế, nhiều “địa chỉ lớn” chỉ là tài sản chung của nhiều người, còn “địa chỉ nhỏ” đôi khi là của cùng một cá nhân.

Nói cách khác, phân tích phân phối Bitcoin dựa trên địa chỉ ví, có thể sẽ có sai số, nhưng chúng ta cũng có thể tạm kết luận những thống kê trên phần nào cũng phản ánh được số lượng lớn Bitcoin đang tập trung vào một số lượng nhỏ người dùng. 

Biến động thị trường 

Trong hơn 10 năm qua, mỗi chu kỳ tăng giảm giá của Bitcoin đều góp phần làm cho việc phân phối BTC trở nên rộng hơn.

Khi thị trường tăng giá mạnh, những người sở hữu nhiều BTC từ sớm thường bán ra để chốt lời. Người mua lại chính là những nhà đầu tư mới bị thu hút bởi sự tăng trưởng. Nhờ vậy, lượng Bitcoin dần được phân bổ sang nhiều ví hơn.

Đến giai đoạn thị trường giảm giá, một số nhà đầu tư mới hoảng sợ và bán ra, nhưng cũng có những người giữ lại vì niềm tin dài hạn. Kết quả là, BTC được củng cố ở những người “có tay cứng hơn”, trong khi vẫn tiếp tục được phân tán sang nhiều người mới.

Theo phân tích on-chain của Unchained Capital, xu hướng này có thể đo bằng cách theo dõi tuổi thọ của UTXO (Unspent Transaction Output) cho thấy nguồn cung Bitcoin đang ngày càng pha loãng và phân tán qua nhiều chủ sở hữu theo thời gian.

Có một sự thú vị trong cách hoạt động của mạng lưới Bitcoin là bạn cần “làm việc” để có bitcoin, nên nó được gọi là cơ chế “proof of work”, hãy chứng minh rằng bạn bỏ thời gian, công sức và tiền bạc để hệ thống thưởng lại bạn những đồng BTC quý giá. 

Đây không phải là một hệ thống thiên vị, ai đào được thì có coin, không ai “xin” được từ chính phủ hay có “suất nội bộ” như IPO cổ phiếu.

Không có chuyện cần quan hệ, hộ khẩu hay điều kiện đặc biệt như khi bạn muốn đầu tư vào một số tài sản truyền thống.

Người tham gia sớm được lợi thế vì dám tin vào một công nghệ mới và chấp nhận rủi ro cực lớn (đa phần lúc đó nghĩ BTC vô giá trị).

Bitcoin có thật sự công bằng khi cá voi nắm giữ quá nhiều?

Đúng là hiện nay có nhiều “cá voi” sở hữu lượng lớn BTC, trong khi hàng chục triệu ví chỉ có số dư rất nhỏ.

Nhưng đây là quy luật phân phối tài sản tự nhiên được gọi là nguyên lý Pareto 80/20: 20% số lượng người sẽ sở hữu 80% tổng tài sản.

Ngay cả khi bạn chia đều toàn bộ Bitcoin cho tất cả mọi người hôm nay, thì chỉ sau một thời gian, tài sản vẫn sẽ lại tập trung vào một nhóm nhỏ dám đầu tư, kinh doanh, và chấp nhận rủi ro.

Nói cách khác, sự “phân phối không đều” không phải lỗi của Bitcoin, mà là kết quả tự nhiên của hành vi con người trong mọi thị trường.

Bitcoin công bằng ở luật chơi: 21 triệu coin, minh bạch, ai cũng có cơ hội tham gia.

Kết quả phân phối sau nhiều năm sẽ luôn khác nhau, nhưng đó không phải do thiên vị hệ thống, mà do lựa chọn và rủi ro mỗi người chấp nhận.

Tìm hiểu thêm: Điều gì xảy ra nếu 21 triệu bitcoin được đào hết? Tác động và triển vọng

Về Satoshi và sự công bằng ban đầu

Nhiều người cho rằng Bitcoin là một hệ thống không công bằng vì người sáng lập ra nó sở hữu lên đến 1 triệu coin, và nếu tính theo tỷ giá hiện tại, thì Satoshi Nakamoto đã trở thành một trong những người giàu nhất hành tinh này rồi. Nhưng đó có phải là sự thật? 

Sự thật chính xác là Satoshi Nakamoto đã sở hữu 1 triệu BTC thông qua quá trình đào Bitcoin ở giai đoạn đầu để hỗ trợ mạng lưới. Nhưng Satoshi chưa bao giờ sử dụng số coin đó.

Đây là điểm độc nhất, vì hầu như không có nhà sáng lập dự án crypto nào khác lại chọn cách biến mất và không “chốt lời”.

Số BTC của Satoshi có thể coi như “bất động sản đóng băng” nó không lưu thông, nên phân phối thực tế cho cộng đồng không bị ảnh hưởng. Điều này chứng minh giai đoạn đầu của Bitcoin không hề có “đặc quyền ẩn” cho riêng ai ngoài nỗ lực thực sự như mua máy, tốn điện, chấp nhận rủi ro công nghệ để đào bitcoin.

Nếu Satoshi Nakamoto không đích thân đào Bitcoin ở giai đoạn đầu thì dự án này đã không chạy được vì nguyên tắc hoạt động của mạng lưới Bitcoin luôn cần một ai đó để xác nhận giao dịch cho mạng lưới và tạo ra khối mới, và người đầu tiên làm việc đó chính là Satoshi. 

Ai kiểm soát mạng Bitcoin

Bitcoin có ba tác nhân chính là thợ đào (miner), nút (node) và người dùng. Thợ đào xử lý các giao dịch và thêm khối mới vào blockchain. Các nút xác thực và lưu trữ blockchain cũng như các giao dịch chưa được xác nhận. Người dùng nắm giữ và giao dịch Bitcoin.

Nhìn bề ngoài, có vẻ như thợ đào kiểm soát mạng lưới, nhưng nó không chính xác. Mặc dù thợ đào tạo ra các khối, nhưng các khối này chỉ hợp lệ nếu chúng được các nút chấp nhận. Không có số lượng thợ đào nào có thể buộc các nút chấp nhận các khối không hợp lệ. Do đó, các nút kiểm soát mạng lưới. Lý thuyết này đã được chứng minh trong cuộc chiến về bản nâng cấp Segregated Witness (SegWit) năm 2017.

Tìm hiểu thêm: Đào Bitcoin: Từ đam mê cá nhân đến nền công nghiệp toàn cầu

Các nút giúp giữ cho Bitcoin an toàn, ổn định và công bằng. Nếu thợ đào kiểm soát mạng lưới, họ có thể có động lực để tăng giới hạn cứng của Bitcoin hoặc thay đổi Bitcoin theo những cách khác để tối đa hóa lợi nhuận của riêng họ. Mặt khác, các nút không có động lực lợi nhuận trực tiếp để thay đổi các quy tắc của mạng lưới, và do đó đóng vai trò là một lực lượng thận trọng, bảo thủ cho Bitcoin.

Sự công bằng của Bitcoin nằm ở đâu?

Khi nhắc đến “công bằng”, nhiều người hay nghĩ ngay đến kết quả phân phối, ai cũng phải có phần bằng nhau. Nhưng với Bitcoin, sự công bằng không nằm ở chỗ mọi người được chia đều, mà nằm ở luật chơi.

1. Luật chơi rõ ràng và không thay đổi

Từ ngày đầu ra mắt năm 2009, Bitcoin đã đặt ra các quy tắc bất biến:

Tổng cung chỉ có 21 triệu BTC, không bao giờ in thêm.

Cứ mỗi 4 năm lại có halving, phần thưởng đào giảm một nửa, làm cho Bitcoin ngày càng khan hiếm.

Điều này khác hẳn với hệ thống tài chính truyền thống, nơi ngân hàng trung ương có thể “in” thêm tiền bất kỳ lúc nào để kích thích kinh tế hay trả nợ công. Với Bitcoin, không ai, kể cả Satoshi Nakamoto, có quyền thay đổi quy tắc cung tiền.

2. Mọi người đều bình đẳng khi tham gia

Để tạo một ví Bitcoin, bạn chỉ cần kết nối internet. Không ai hỏi bạn là ai, đến từ đâu, giàu hay nghèo, nam hay nữ.

Bạn có thể sống ở một quốc gia phát triển hay một vùng nông thôn hẻo lánh, cơ hội tiếp cận Bitcoin vẫn giống nhau.

Bạn có 10 USD hay 10 triệu USD, luật chơi vẫn như nhau, bạn đổi giá trị thật của mình ra BTC theo giá thị trường.

Không có “cửa sau” hay đặc quyền như trong hệ thống ngân hàng, nơi một số người giàu có thể vay rẻ hơn, dễ hơn.

3. Kết quả phụ thuộc vào niềm tin và rủi ro của từng người

Bitcoin công bằng ở cơ hội, nhưng không hứa hẹn kết quả bằng nhau.

Nếu bạn tin vào nó từ sớm và chấp nhận rủi ro, bạn có thể mua được nhiều BTC với giá rẻ hơn.

Nếu bạn đến sau, bạn vẫn có cơ hội, nhưng phải trả giá cao hơn.

Có một câu nói rất hay của Michael Saylor - Mọi người đều nhận được Bitcoin với mức giá xứng đáng. 

Nói cách khác, Bitcoin công bằng ở “luật chơi mở” cho tất cả, không thiên vị bất kỳ ai. Nhưng kết quả cuối cùng lại phụ thuộc vào thời điểm, quyết định và mức độ rủi ro mà bạn chấp nhận. Đây là loại công bằng về cơ hội, chứ không phải công bằng tuyệt đối về kết quả.

4. Bitcoin và sự công bằng trong chính sách tiền tệ

Trong hệ thống tiền pháp định (fiat), mỗi khi ngân hàng trung ương in thêm tiền, số tiền mới này không được phân phối đồng đều. Nó thường chảy vào tay các ngân hàng, tổ chức tài chính hoặc doanh nghiệp lớn thông qua cho vay, trợ cấp, hợp đồng, đầu tư. Họ có thể dùng tiền mới để mua tài sản, hàng hóa, dịch vụ với mức giá cũ hoặc đầu tư mở rộng kinh doanh với chi phí vốn rẻ trước khi thị trường kịp tăng giá. Đây gọi là Hiệu ứng Cantillon.

Ngược lại, những người nắm giữ tiền mặt hoặc có ít tài sản tài chính sẽ chịu thiệt hại. Khi giá cả tăng lên, họ mới nhận thấy sức mua của đồng tiền mình nắm giữ đã giảm. Nói cách khác, người giàu được lợi, người nghèo chịu lỗ.

Tìm hiểu thêm: Bí mật đằng sau quá trình in tiền: Điều gì thực sự diễn ra?

Bitcoin được thiết kế để loại bỏ sự bất công này. Số lượng Bitcoin giới hạn ở 21 triệu, không ai có quyền in thêm. Đồng tiền mới chỉ xuất hiện thông qua quá trình đào, tức là các thợ đào phải bỏ công sức, năng lượng và chi phí thật để tạo ra. Khi họ bán Bitcoin ra thị trường, nó được phân phối công khai, ai cũng có thể mua không có đặc quyền cho ngân hàng hay giới siêu giàu.

Nhiều người nghĩ rằng muốn công bằng thì nên giảm phát tức là làm cho số lượng tiền trong lưu thông ngày càng ít đi. Nghe thoạt đầu có vẻ hợp lý vì nếu cung giảm, giá trị mỗi đồng tăng, những người nắm giữ đồng coin đó sẽ đều được lợi. 

Nghe thì có vẻ hợp lý, nhưng khi nhìn kỹ sẽ thấy rất nhiều vấn đề.

Giả sử muốn giảm phát, câu hỏi đầu tiên là: cắt bớt coin từ đâu? Ai sẽ quyết định coin nào bị xóa? Nếu hệ thống có cơ chế chọn ra ví để “tiêu hủy”, thì sẽ nảy sinh tranh cãi ngay. Tại sao coin của tôi bị đốt mà không phải của người khác?. Điều này vừa phi lý, vừa không thể thực hiện công bằng.

Đúng là sẽ có một số dự án crypto sử dụng cơ chế đốt phí giao dịch để giảm phát mạng lưới theo thời gian. Nhưng Satoshi lại không chọn cách này, vì ông nghĩ rằng phí giao dịch là động lực để các thợ đào tiếp tục làm việc khi mà phần thưởng BTC giảm dần trong tương lai. 

Nếu đốt hết phí thì thợ đào không còn động lực, mạng lưới sẽ mất an toàn.

Thế nên, Bitcoin chọn con đường trung lập và rõ ràng:

• Tổng cung cố định 21 triệu BTC.
• Tốc độ phát hành minh bạch.
• Halving đều đặn 4 năm/lần.

Không lạm phát “ép buộc” như tiền pháp định, cũng không giảm phát “ép buộc” kiểu đốt coin. Chính vì vậy mà nhiều chuyên gia gọi Bitcoin là chính sách tiền tệ công bằng nhất, không ai có đặc quyền in thêm, cũng không ai bị tước đoạt tài sản.

Kết luận

Công bằng trong Bitcoin không nằm ở việc mọi người có số BTC bằng nhau, mà ở việc ai cũng được tham gia một luật chơi minh bạch, bất biến, không ai có quyền đặc biệt. Và đó chính là giá trị cốt lõi khiến Bitcoin trở thành tài sản được tin cậy trên toàn cầu.

Bài liên quan

• Sự khác nhau giữa crypto bull run 2025 và 2021
• Đâu là cách các công ty phát hành đồng stablecoin kiếm tiền?
• Điều gì xảy ra với một blockchain khi không ai sử dụng nó?
• Tại sao ví lạnh là lựa chọn hàng đầu để bảo vệ crypto?