Sự khác nhau giữa Giao dịch - Đầu tư - Cờ bạc là gì?

Thị trường tài chính chưa bao giờ mở cửa rộng đến thế.

Có người mua Bitcoin vì tin vào công nghệ tương lai.

Có người “lướt sóng” chứng khoán mỗi ngày để kiếm vài phần trăm.

Và cũng có người chỉ bấm “mua” vì thấy ai đó trên mạng nói “coin này sắp nhân 100 lần”.

Nhìn bề ngoài, tất cả đều giống như “đầu tư” nhưng thực tế, không phải ai cũng thật sự hiểu mình đang làm gì.

Một số người đang đầu tư dài hạn, số khác giao dịch ngắn hạn, và cũng nhiều người đang đánh bạc nhưng không nhận ra.

Cả ba hoạt động đầu tư (investing), giao dịch (trading) và cờ bạc (gambling) đều có điểm chung: Đều cần bỏ tiền, đều có rủi ro, và đều có thể mang lại lợi nhuận.

Nhưng điều làm nên sự khác biệt không nằm ở số tiền bạn bỏ ra, mà ở cách bạn suy nghĩ, ra quyết định, quản lý cảm xúc và kết quả nhận được trong dài hạn. Có thể cùng một loại tài sản, cùng một mức giá, nhưng tư với tư duy khác nhau sẽ dẫn họ đến các kết quả rất khác nhau.

Định nghĩa cơ bản của từng khái niệm

1. Cờ bạc (Gambling)

Cờ bạc là hành động đặt cược vào một kết quả ngẫu nhiên, nơi bạn không kiểm soát được kết quả, nhưng vẫn hy vọng thắng lớn.

Khi bạn đánh bạc, bạn không thật sự có chiến lược, cũng không có dữ liệu để phân tích.

Bạn chỉ đặt niềm tin vào may mắn, hy vọng rằng “lần này mình sẽ thắng”, dù xác suất thực tế thường chống lại bạn.

Trong cờ bạc, kết quả phụ thuộc hoàn toàn vào vận may, xác suất và cảm xúc tức thời, chứ không dựa trên logic hay tính toán dài hạn.

Người chơi đặt cược với hy vọng sẽ được thắng lớn nếu một sự kiện ngẫu nhiên xảy ra. Lợi thế luôn bất lợi cho người chơi và nghiêng về nhà cái, nhưng mọi người thích đánh bạc vì họ hy vọng rằng nếu may mắn, số tiền thắng cược sẽ tương đương với số tiền thua.

Một số người chơi tin rằng tỷ lệ cược có thể bị đánh bại, nhưng họ đã sai. Họ quá phấn khích về khả năng thắng lớn và bị cuốn vào sự hào nhoáng của sòng bạc, và chẳng mấy chốc, tỷ lệ cược sẽ phát huy tác dụng và rút sạch tiền cược của họ.

Tại sao tôi nói rằng cờ bạc dựa vào may mắn để có lợi nhuận, rất dễ dàng để chứng minh việc đó, những gì liên quan đến may mắn thì bạn rất khó lập lại một cách đều đặn trong dài hạn. Bạn có thể thắng 1 lần 2 lần, nhưng về dài hạn khi thực hiện vài trăm lần, kết quả là bạn sẽ thua. 

Ví dụ:

Bạn chơi xổ số vì hy vọng trúng độc đắc.

Bạn đặt kèo cá độ bóng đá chỉ vì “đội này mạnh hơn”.

Hoặc bạn mua một đồng coin “vì thấy người khác vừa x10 lần, dù bạn chẳng biết dự án đó là gì.

Điểm chung của những hành động này là: Không có kế hoạch, không phân tích, và chỉ có hy vọng. 

Đầu tư vào thị trường chứng khoán thường mang lại lợi nhuận kỳ vọng dương trung bình trong dài hạn. Mặt khác, người đánh bạc thường có lợi nhuận kỳ vọng âm trung bình trong dài hạn.

Ở đây tôi muốn chia sẻ sâu hơn 1 chút về sự tách bạch giữa hai khái niệm:

• Tư duy cờ bạc
• Hành vi đánh bạc 

Tư duy cờ bạc là một kiểu tư duy và hành vi, chứ không phải hành động cụ thể.

Người mang “tư duy cờ bạc” có thể đang giao dịch cổ phiếu, Bitcoin, vàng hay bất động sản, nhưng suy nghĩ và ra quyết định như một con bạc như việc dựa trên linh cảm, tin đồn, cảm xúc cộng với việc không có chiến lược và không quản lý rủi ro.

Chơi đánh bạc, ngược lại, là hành động cờ bạc thật sự, có hệ thống cụ thể như casino, sòng bài, cá độ, xổ số, hay trò chơi đỏ đen.

Trong đó, bạn đặt cược tiền vào một kết quả ngẫu nhiên (như roulette, bài, lô đề, tài xỉu...) với luật chơi và xác suất được thiết kế để nhà cái luôn có lợi thế dài hạn.

Dù bạn có tư duy cờ bạc hay hành vi đánh bạc thật sự thì nó cũng không tốt cho tài chính của bạn, vì về dài hạn, bạn sẽ khiến bạn mất rất nhiều tiền. 

2. Giao dịch (Trading)

Giao dịch là quá trình mua, bán tài sản tài chính (như cổ phiếu, vàng, forex, crypto...) trong thời gian ngắn hoặc trung hạn, với mục tiêu kiếm lợi nhuận từ biến động giá.

Khác với cờ bạc, trading có phương pháp và dữ liệu hỗ trợ.

Nhà giao dịch không “đoán mò”, mà phân tích hành vi thị trường, họ xem biểu đồ, xu hướng, khối lượng giao dịch, vùng hỗ trợ, kháng cự, và nhiều yếu tố kỹ thuật khác để ra quyết định.

Các nhà giao dịch tìm cách tận dụng sự chênh lệch giá ngắn hạn trên thị trường. Nhìn chung, họ không chịu nhiều rủi ro cho mỗi giao dịch, vì vậy họ cũng không thu được nhiều lợi nhuận từ mỗi giao dịch. Các nhà giao dịch hành động nhanh chóng. Họ xem xét những gì thị trường đang diễn ra và phản ứng.

Giao dịch giúp thị trường hiệu quả vì nó tạo ra cung và cầu ngắn hạn, loại bỏ những chênh lệch giá nhỏ. 

Ví dụ:

Một trader mua Bitcoin ở mức $60,000 khi thấy tín hiệu tăng giá, họ đặt lệnh chốt lời ở $63,000 và dừng lỗ ở $59,000. Dù chỉ lời 5%, anh ta vẫn thoát lệnh đúng kế hoạch, vì trading không phải trò đoán trúng, đoán sai, mà là trò chơi xác suất và kỷ luật.

Nhưng trading cũng phải là một công việc dễ dàng.

Theo Investopedia thì chỉ khoảng 3% đến 20% các day traders (giao dịch theo ngày) có thể kiếm tiền

Một bài viết từ Tradeciety cho biết: chỉ khoảng 1.6% của tất cả day traders có thể “lợi nhuận đều đặn” trong một năm.

3. Đầu tư (Investing)

Đầu tư là hành trình tích lũy tài sản có giá trị thực và nắm giữ dài hạn, để tận hưởng sự tăng trưởng theo thời gian.

Khác với trading, vốn hướng đến lợi nhuận ngắn hạn, đầu tư là đặt niềm tin vào giá trị nội tại của tài sản, doanh nghiệp, công nghệ, hay mô hình kinh tế đứng sau nó.

Nhà đầu tư không quan tâm việc giá tăng giảm mỗi ngày.

Thay vào đó, họ đặt câu hỏi:

“Tài sản này có thực sự mang lại giá trị cho thế giới không?”

“Liệu 5-10 năm nữa, nó có còn tồn tại và phát triển hơn hôm nay không?”

Đầu tư rất tập trung vào dài hạn. Các nhà đầu tư giỏi luôn nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi đầu tư vì họ biết rằng sẽ mất rất nhiều thời gian mới thấy được lợi nhuận. Các nhà đầu tư thường đầu tư vào những thứ có thể không được ưa chuộng ở thời điểm hiện tại, vì họ biết rằng theo thời gian, những người khác sẽ nhận ra giá trị của thứ họ đầu tư và sẽ và bắt đầu mua chúng. 

Ví dụ:

Một người mua Bitcoin ở $25,000 không phải để bán ngay khi lời 10%, mà vì anh ta tin rằng Bitcoin là tài sản khan hiếm, minh bạch, và có thể trở thành “vàng kỹ thuật số” của thế kỷ 21.

Một nhà đầu tư dài hạn có thể nắm giữ Bitcoin qua 1 chu kỳ 4 năm là điều hoàn toàn bình thường. 

Một người khác đầu tư vào cổ phiếu Apple không phải vì giá cả hôm nay đẹp, mà vì anh ta tin rằng Apple có mô hình kinh doanh bền vững, sản phẩm có giá trị, và đội ngũ dẫn đầu thị trường.

Đối với nhà đầu tư, thời gian là “đồng minh lớn nhất”. Bạn không cần đúng ngay lập tức, bạn chỉ cần kiên nhẫn và “đúng về lâu dài”.

Có khá nhiều số liệu và nghiên cứu cho thấy nhà đầu tư dài hạn (buy-and-hold, hold vài năm trở lên) có khả năng đạt được kết quả ổn định và tốt hơn so với giao dịch ngắn hạn, dù vẫn không đảm bảo “chắc chắn thắng”.

Theo PMC những người “giao dịch ít” (tức giữ lâu hơn, ít lệnh mua bán) có tỷ lệ lợi nhuận hàng năm trung bình ~18.5%, so với ~11.4% cho những người giao dịch thường xuyên.

Theo University of California, Berkeley (Odean et al.) chỉ ra rằng các nhà đầu tư cá nhân nếu giao dịch quá thường xuyên sẽ làm giảm hiệu suất so với nếu họ giữ lâu hơn.

So sánh tổng quan: Cờ bạc - giao dịch - đầu tư

Nếu ví thị trường tài chính là một sàn đấu khổng lồ, thì ba kiểu người cùng bước vào với ba tâm thế khác nhau:

• Người đánh bạc, đặt cược vì cảm xúc.
• Người giao dịch, ra quyết định bằng chiến lược.
• Người đầu tư, đi đường dài bằng niềm tin và tầm nhìn.

Họ có thể ngồi cùng một bàn, nhìn cùng một biểu đồ giá, thậm chí mua cùng một tài sản nhưng cách họ suy nghĩ và hành động lại khác nhau hoàn toàn.

1. Về mục tiêu

Cờ bạc (Gambling): Mục tiêu là thắng nhanh, ăn lớn, kiểu “đánh một ván đổi đời”. Người đánh bạc không quan tâm đến rủi ro, chỉ quan tâm đến phần thưởng trước mắt.

Ví dụ: “Nếu coin này x10, tôi nghỉ việc luôn!” đó là tư duy của người đánh cược.

Giao dịch (Trading): Mục tiêu là kiếm lợi nhuận ngắn hoặc trung hạn, bằng cách tận dụng những con sóng giá.

Một trader có thể chỉ kiếm 3-5% mỗi lệnh, nhưng lặp lại hàng trăm lần trong năm, họ kiếm tiền nhờ tính đều đặn và kiểm soát rủi ro.

Đầu tư (Investing): Mục tiêu là tăng trưởng vốn lâu dài. Nhà đầu tư không chạy theo từng nhịp sóng, mà để thời gian làm việc cho họ.

Như Warren Buffett từng nói: “Thị trường là công cụ chuyển tiền từ người thiếu kiên nhẫn sang người kiên nhẫn.”

2. Về cơ sở ra quyết định

Cờ bạc: Quyết định dựa trên linh cảm, lời đồn, hoặc cảm xúc tức thời.

“Tôi cảm giác hôm nay Bitcoin sẽ tăng” đó không phải chiến lược, mà là niềm tin vào vận may

Giao dịch: Quyết định dựa trên phân tích kỹ thuật, dữ liệu và xác suất có lợi.

Trader nhìn vào biểu đồ, vùng hỗ trợ, kháng cự, khối lượng giao dịch để tìm điểm vào lệnh tối ưu.

Đầu tư: Quyết định dựa trên phân tích cơ bản và giá trị nội tại.

Nhà đầu tư không hỏi “Giá bao nhiêu?”, mà hỏi “giá trị của nó đáng giá bao nhiêu trong tương lai?”.

3. Về khả năng kiểm soát rủi ro

Cờ bạc: Bạn vẫn có thể kiểm soát được rủi ro, như việc bạn quyết định đặt cược bao nhiêu vốn cho ván đó, nhưng thường về dài hạn nhà cái luôn thắng. Trong cờ bạc, bạn chỉ kiểm soát mức thua tối đa, chứ không thể thay đổi xác suất thua.

Giao dịch: Bạn vẫn có thể kiểm soát được rủi ro, như việc bạn quyết định đặt cược bao nhiêu vốn cho lần trade đó. Khi thắng, lợi nhuận không bị giới hạn như trong trò cờ bạc, bạn có thể để lệnh chạy theo xu hướng, và tỷ lệ lời có thể lớn hơn nhiều lần so với rủi ro ban đầu.

Đầu tư: Kiểm soát rủi ro bằng cách đa dạng hóa danh mục, chọn tài sản có nền tảng tốt, và kiên nhẫn nắm giữ. Nếu bạn tin vào giá trị của Bitcoin trong 10 năm tới, biến động ngắn hạn sẽ không còn đáng sợ.

Tìm hiểu thêm: Bí quyết đa dạng hóa trong đầu tư crypto một cách hiệu quả

4. Về thời gian nắm giữ

Cờ bạc: Mọi thứ diễn ra nhanh, vài phút, vài giờ, hoặc “một đêm đổi đời”. Nhưng cũng có thể “một đêm mất trắng”.

Giao dịch: Tùy chiến lược, có thể là vài giờ (day trade), vài ngày (swing trade), hay vài tuần (position trade).

Đầu tư: Là cuộc chơi của thời gian,có thể vài tháng, vài năm, hoặc cả thập kỷ.

5. Về yếu tố dẫn đến thành công

Cờ bạc: Thành công hoàn toàn dựa vào vận may.

Có thể thắng một lần, nhưng không thể thắng mãi.

Giao dịch: Thành công dựa trên xác suất, kỹ năng và kỷ luật.

Trader không thắng mọi lệnh, nhưng họ sẽ có xác suất thắng về tổng thể nhờ tính toán rủi ro.

Đầu tư: Thành công dựa trên thời gian, tầm nhìn và hiểu biết giá trị thật.

Người đầu tư cần chọn đúng tài sản, chỉ cần “ngồi yên và để tiền tự sinh sôi.”

6. Về cảm xúc chủ đạo

Cờ bạc: Cảm xúc là con lắc giữa hưng phấn và sợ hãi.

Giao dịch: Cần bình tĩnh, kỷ luật và tách biệt cảm xúc.

Đầu tư: Cần niềm tin, kiên trì và sự vững vàng.

7. Về rủi ro dài hạn

Cờ bạc: Rủi ro cực cao. Xác suất thua luôn lớn hơn thắng, vì hệ thống được thiết kế để “nhà cái” là người có lợi.

Giao dịch: Rủi ro vẫn cao, nhưng có thể được quản lý.

Nếu bạn có chiến lược và quản trị vốn đúng, bạn có thể tồn tại lâu dài.

Đầu tư: Rủi ro thấp hơn, miễn là bạn chọn tài sản có nền tảng tốt và nắm giữ đủ lâu.

Người đầu tư vào chỉ số S&P 500 trong 20 năm qua đều có lợi nhuận, bất chấp khủng hoảng. Hoặc những người nắm giữ BTC qua một chu kỳ (4 năm) đều có kết quả tốt. 

Một câu ví von rất hay:

“Cờ bạc là chạy đua với thời gian.

Trading là hợp tác với thời gian.

Còn đầu tư là để thời gian làm việc cho bạn.”

Để xây dựng được sự thịnh vượng về tài chính trong dài hạn, cờ bạc là đương nhiên không phải là con đường thích hợp cho bạn, giao dịch đòi hỏi rất nhiều thời gian bên máy tính kèm theo một lượng căng thẳng cao nhưng cũng chưa đảm bảo được sự thành công về dài hạn của bạn. Trong nhiều con đường được đưa ra thì đầu tư có vẻ là con đường mang lại cơ hội thành công cao nhất với ít công sức nhất cùng với việc nó phù hợp với đại đa số chúng ta. Chúc bạn thành công trên hành trình xây dựng sự thịnh vượng riêng cho mình. 

Bài liên quan

• Lợi nhuận bao nhiêu là tốt? 3 cách đo lường hiệu quả đầu tư bạn cần biết
• Bitcoin có phải là một zero-sum game không?
• Bí mật đằng sau quá trình in tiền: Điều gì thực sự diễn ra?