Sự khác biệt giữa Crypto và Blockchain là gì?

Bạn thường nghe rằng crypto là một thị trường cờ bạc, đầy tính may rủi và giá của nó lên xuống thất thường. Phần lớn mọi người thường biết đến Bitcoin qua mức độ dao động của nó. Đã có rất nhiều vụ lừa đảo mượn danh crypto để kêu gọi đầu tư. Tại Việt Nam thời điểm hiện tại phần lớn vẫn chưa có cái nhìn tích cực về loại tài sản mới này.

Nhưng blockchain thì khác. Nó được đón nhận như một công nghệ tân tiếng. Là một cuộc cách mạng thay đổi thế giới. Và là một công cụ đắc lực khi áp dụng vào các ngành nghề khác nhau.

Bitcoin thì là một thứ cờ bạc và vô giá trị nhưng công nghệ đằng sau nó là  là một cuộc cách mạng siêu to khổng lồ. Có thật vậy không? Chúng ta cùng tìm hiểu sự khác nhau giữa hai khái niệm này. Và đâu mới là thứ thật sự quan trọng và ảnh hưởng đến cuộc sống của chúng ta. 

Crypto là gì?

Crypto là tên viết tắt của Cryptocurrency. Dịch ra tiếng Việt là tiền mã hoá. 

Ban đầu thì cũng không có khái niệm Cryptocurrency. Mà chỉ có Bitcoin (BTC). Là sự khởi đầu cho một đồng tiền phi tập trung và không chịu sự kiểm soát của bất cứ ai. Về sau, nó là niềm cảm hứng cho hàng trăm, hàng nghìn dự án khác ra đời. Sinh ra vô số đồng coin/token khác nhau. Từ đó thuật ngữ crypto được dùng để đại diện cho tất cả các đồng coin đó. 

Satoshi Nakamoto là người sáng tạo nên Bitcoin. Với tầm nhìn là một đồng tiền điện tử ngang hàng được chuyển từ người này sang người kia mà không cần phải đi qua. Không cần phải xin phép, không cần phải lén lút để nhờ cậy một bên thứ 3 là trung gian xử lý giao dịch đó.

Với những yêu cầu trên. Thì BTC không thể hoạt động theo cái cách truyền thống là chạy trên các máy chủ và dưới sự kiểm soát của một thực thể nào đó. 

Do đó, một hệ thống phân tán được tạo nên để thực hiện những mục tiêu trên. Ban đầu Satoshi cũng chẳng buồn đặt cho nó một cái tên là blockchain mà Satoshi gọi nó là mạng lưới ngang hàng (peer-to-peer network). Nếu tinh ý thì bạn có thể nhận ra rằng trong sách trắng của Bitcoin không có thuật ngữ “blockchain” nào. 

Ngày nay crypto là thuật ngữ đại diện cho hàng nghìn coin/token trên thị trường. Các đồng tiền này có đặt điểm chung là chỉ tồn tại trên môi trường internet. Được bảo mật bằng mật mã để chống làm giả và thường sẽ không được phát hành hoặc kiểm soát bởi một cơ quan tập trung nào. 

Bạn có thể sử dụng crypto với nhiều mục đích khác nhau như di chuyển và sử dụng nó như một loại tiền tệ. Lưu trữ và đầu tư như một loại tài sản. Sử dụng để thế chấp và cho vay trong các dự án tài chính phi tập trung (DeFi). Crypto không chỉ dùng để mua được các hàng hoá vật lý ngoài đời như cà phê, xe cộ, nhà cửa mà cũng có thể dùng để mua các vật phẩm trong thế giới Metaverse như bất động sản ảo, quần áo, xe cộ… Những vật phẩm này còn được gọi là NFT. 

Một blockchain tạo ra một đồng tiền chính cho cả hệ sinh thái, hoặc cũng có thể tạo ra nhiều token bên trong. Giống như một quốc gia có một đồng tiền pháp định. Và bên trong quốc gia đó có nhiều công ty tạo ra những đồng tiền riêng cho họ. 

Crypto có một số thuộc tính rất khác so với tiền pháp định. 

• Không thể đảo ngược. Một khi đã gửi đi rồi thì không thể lấy lại.

• Ai cũng có thể tạo ví và gửi tiền mà không cần chứng minh quốc tịch, số tuổi, giới tính, màu da.

• Tốc độ xử lý giao dịch nhanh và an toàn. Nhanh ở đây là quá trình “clearing and settlement” là một thuật ngữ trong ngành tài chính nhằm ám chỉ thời gian một giao dịch thật sự hoàn thành và đổi chủ. 

• Bạn không cần phải xin phép bất cứ ai để có thể di chuyển tiền của bạn.

• Nguồn cung minh bạch rõ ràng. Điển hình như Bitcoin đã ấn định nguồn cung tối đa 21 triệu đồng và tỷ lệ lạm phát có thể biết trước trong tương lai. 

Để mà các đồng tiền crypto có được những đặc tính này thì chúng cần có một đường ray đặc biệt để chạy trên đó. Và đường ray đó được gọi là blockchain. 

Blockchain là gì?

Tại sao trong bài viết này tôi lại xếp blockchain phía sau crypto. Vì ban đầu blockchain là được sinh ra để phục vụ cho crypto. Như một động cơ được sinh ra để phục vụ cho mục đích sau cùng là giúp chiếc xe có thể di chuyển nhanh và lâu hơn ngựa. 

Về sau khi động cơ ấy không chỉ được sử dụng cho ngành ô tô. Mà nó còn được áp dụng qua những lĩnh vực khác như máy bay, tàu thuỷ, các loại máy móc công nghiệp khác… Từ đó người ta bắt đầu quan tâm đến công nghệ này. 

Những ngày đầu sơ khai của một mạng lưới phi tập trung đã được nghiên cứu và thử nghiệm từ những năm 1991. Nhưng đến tận 2008. Satoshi Nakamoto mới thật sự áp dụng thành công công nghệ này vào Bitcoin. Và nó vẫn chạy tốt cho đến tận ngày nay. 

Blockchain của Bitcoin được thiết kế ra với công dụng duy nhất là giúp di chuyển đồng coin từ ví này sang ví kia. Và nó làm việc này rất tốt.

Qua thời gian, các dự án ứng dụng hợp đồng thông minh vào Blockchain. Nổi tiếng là Ethereum. Giúp Blockchain của họ có thể làm được nhiều việc hơn. Từ đó phân nhánh ra các lĩnh vực con bên trong như DeFi, GameFi, NFT…

Còn việc áp dụng blockchain vào giáo dục, y tế, logistics và nhiều ngành công nghiệp khác thì chưa được phổ biến ở thời điểm hiện tại. 

Blockchain là một cuốn sổ cái. Và được sao chép ra nhiều bản đưa cho nhiều người. Do đó không có một trung tâm đầu não để có thể bị tấn công. Nhằm đánh cắp hay thay đổi dữ liệu. 

Trong cuốn sổ ấy sẽ chứa nhiều loại thông tin, đặc biệt là thông tin của giao dịch. Khi một trang giấy của cuốn sổ đó được ghi đầy. 

Nó lược lật sang trang tiếp theo để ghi và không thể sửa đổi thông tin đã ghi vào trước đó. Cứ thế, nó như một cuốn sổ vô tận để ghi lại mọi thứ mà cộng đồng viết lên nó. 

Nhưng ai kiểm soát hoặc cho phép bạn ghi vào cuốn sổ đó. Vì giấy trong sổ không phải là miễn phí. Bạn phải trả tiền để được ghi giao dịch của bạn vào. Cần có một ai đó để “lao động” và xác nhận các giao dịch đó là đúng trước khi được ghi vào sổ. 

Vẻ đẹp của blockchain là tạo nên một hệ sinh thái. Một nền kinh tế thu nhỏ bên trong nó. Để mà khi ai tham gia vào mạng lưới cũng sẽ nhận được một lợi ích về phía họ. Và mọi người cùng nhau đóng góp để khiến mạng lưới đó càng ngày càng mạnh hơn và họ có được nhiều quyền lợi hơn.

Nó khác với mô hình các mạng lưới truyền thống mang tính tập trung. Có cấp bậc và có một thực thể tập trung kiểm soát và phân phối lợi ích đến những bên tham gia.

Thợ đào tham gia vào mạng lưới Bitcoin để giải quyết các giao dịch. Bảo vệ mạng lưới, giúp nó mạnh hơn và khó bị tấn công hơn. Đổi lại họ nhận được phần thưởng từ mạng lưới. Một lần nữa, họ nhận phần thưởng từ mạng lưới là thuật toán tự động. Rất công bằng và công tâm chứ không đến từ một chủ thể là con người. 

Người gửi giao dịch trên mạng lưới Bitcoin sẽ trả một khoản phí để sử dụng dịch vụ chuyển tiền. Nó cho phép họ chuyển tiền phi tập trung, không kiểm duyệt, và 24/7 bất cứ khi nào họ cần.

Nhà đầu tư khi nắm giữ BTC vì họ tin vào những giá trị mà mạng lưới này cung cấp và tin rằng nó có giá trị và tiếp tục phát triển trong tương lai. Nên họ sẽ đầu tư tiền vào để mua BTC với hy vọng có thể gia tăng tài sản. Nguyên tắc đầu tư này không khác gì so với đầu tư chứng khoán, bất động sản, hàng hóa. 

Như một nền kinh tế không thể hoạt động nếu không có một thứ cực kỳ quan trọng để luân chuyển giá trị là tiền.

Một mạng lưới Blockchain cũng cần tiền để luân chuyển giá trị và tạo nên nền kinh tế đó.

Vì thế BTC là đồng tiền bên trong mạng lưới của chính nó và là tấm gương phản chiếu giá trị của cả mạng lưới.

Giá BTC tăng theo thời gian phản ánh cộng đồng và mạng lưới Bitcoin ngày càng phát triển và vững mạnh.

Chúng ta gọi đây là mô hình Mô hình khuyến khích (The incentive model)

Những blockchain không cần coin thì không sử dụng mô hình khuyến khích. Được gọi là Blockchain riêng tư. Sẽ không được tự do sử dụng rộng rãi bởi nhiều người. 

Sự khác nhau giữa Crypto vs Blockchain 

Đối với các Blockchain công cộng. Thì coin là một phần không thể thiếu cho một hệ sinh thái phát triển. 

Coin được xem là tiền tệ để sử dụng những dịch vụ bên trong  đó.

Coin được xem là nơi phản ánh giá trị của dự án đó. 

Coin được dùng để xây dựng mô hình khuyến khích cho dự án. Vì một dự án càng giá trị thì nó cần có nhiều người tham gia ở nhiều vai trò khác nhau. Nhưng để được nhiều người tham gia “một cách tự nguyện” thì không có gì thu hút hơn chính lợi ích mà họ nhận được.

Nên có rất nhiều cuộc tranh luận nổ ra về việc Crypto không quan trọng. Blockchain mới quan trọng và ngược lại. 

Ban đầu blockchain được sinh ra để phục vụ cho việc di chuyển Crypto. Nhưng ngày nay đa số mọi người lại nghĩ Crypto không quan trọng. Nó chỉ là một phần nhỏ trong việc ứng dụng blockchain. 

Người ta thường lập luận rất hợp lý về các loại tiền mã hoá chỉ là một trường hợp sử dụng đầu tiên của blockchain. Ngoài ra blockchain còn có thể áp dụng cho nhiều ngành nghề khác. Nhưng họ thường không nhắc đến việc ai sẽ đóng góp cho blockchain đó. Ai sẽ là người bảo mật và xử lý giao dịch? 

Nếu thiếu đi sự trả công xứng đáng từ đồng tiền của blockchain đó. Thì sẽ mất đi động lực để cộng đồng có thể vay quanh và sử dụng mạng lưới đó. 

Tại sao người ta thường thích nói về Blockchain hơn là Crypto?

Có một điều thú vị là người ta hay nói về việc blockchain là cuộc cách mạng, sẽ thay đổi thế giới. Công ty này công ty kia áp dụng công nghệ blockchain để phát triển. Nhưng điều quan trọng là người ta không nói đến áp dụng blockchain nào? 

Blockchain Bitcoin, blockchain Ethereum, hay blockchain Cardano hay blockchain Dogecoin. Vì mỗi blockchain đều có một cách thức hoạt động và chức năng khác nhau. 

Giống như nói về việc xe điện sẽ tạo ra cuộc cách mạng cho ngành ô tô. Ai cũng biết là xe điện sử dụng động cơ điện để chạy rồi. Nhưng mà xe điện của hãng nào? Tesla, Volkswagen, Porsche và nhiều hãng khác? Vì mỗi hãng đều có thiết kế cũng như có các chức năng và giá bán khác nhau.

Định vị thương hiệu cũng như là giá trị thị trường cũng khác nhau. 

Có hàng nghìn blockchain ngoài kia. Nhưng blockchain nào mới thật sự giá trị và được nhiều người sử dụng?

Hoặc cũng có thể người ta ngại khi nhắc đến những đồng coin thường bị báo chí đánh giá là cờ bạc, với giá trị lên xuống thất thường. Còn nói về blockchain là đang nói về một công nghệ tân kỳ. Đầy công nghệ và mang màu sắc của tương lai. 

Kết luận 

Blockchain giống như động cơ điện. Nó là nền tảng để vận hành nhiều thứ. Còn crypto nhưng một ứng dụng đặt biệt sử dụng động cơ đó để vận hành. 

Ngoài ra thì động cơ điện còn được áp dụng cho nhiều thứ khác như làm xe máy, xe hơi, và tương lai có thể là cả máy bay, tàu thuỷ...

Hiện nay crypto vẫn là ứng dụng hàng đầu và thành công nhất được chạy trên blockchain. Vì vốn dĩ ban đầu  được tạo ra để phục vụ cho sự phi tập trung của việc di chuyển BTC trên môi trường internet. 

Nên crypto là một phần không thể thiếu trong hệ sinh thái blockchain. Vì đồng coin vừa là tiền bên trong hệ sinh thái, vừa dùng để quản trị vừa dùng để thưởng và phạt những cá nhân tham gia vào hệ thống. ì phi tập trung nên cộng đồng đến với một blockchain nào đó bởi sự khuyến khích lợi ích, và bạn phải có một đồng coin để trả cho lợi ích đó.