Lịch sử của các đồng tiền dự trữ cho thế giới

Tiền tệ dự trữ thế giới được định nghĩa là đồng tiền được giữ với số lượng lớn bởi các ngân hàng trung ương và các tổ chức tài chính quốc tế như một phần của dự trữ ngoại hối của họ. 

Qua bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu vào từng giai đoạn phát triển của các đồng tiền tệ dự trữ thế giới. Khám phá những yếu tố đã làm nên sự thăng trầm của chúng và nhìn nhận về tương lai của hệ thống tiền tệ dự trữ trong bối cảnh kinh tế toàn cầu ngày càng phức tạp và đa dạng.

Đồng tiền dự trữ là gì?

Đồng tiền dự trữ là loại ngoại tệ mà ngân hàng trung ương hoặc kho bạc nắm giữ như một phần dự trữ ngoại hối chính thức của quốc gia đó. Các quốc gia giữ đồng tiền dự trữ vì một số lý do, bao gồm để vượt qua các cú sốc kinh tế, thanh toán hàng nhập khẩu, nợ dịch vụ và điều tiết giá trị đồng tiền của chính họ. 

Nhiều quốc gia không thể vay tiền hoặc thanh toán hàng hóa nước ngoài bằng đồng tiền bản địa của mình, vì phần lớn thương mại quốc tế vẫn được thực hiện bằng đô la (thật ra là đồng tiền nào thống trị tại thời điểm đó) do đó cần phải dự trữ để đảm bảo nguồn cung cấp hàng nhập khẩu ổn định trong thời kỳ khủng hoảng và đảm bảo với các chủ nợ rằng các khoản thanh toán nợ bằng đồng đô la.

Hầu hết các quốc gia đều muốn dự trữ bằng đồng tiền có thị trường tài chính rộng lớn và cởi mở (hiện tại là đồng đô la Mỹ). Vì họ muốn chắc chắn rằng họ có thể tiếp cận nguồn dự trữ của mình vào thời điểm cần thiết. 

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), cơ quan chịu trách nhiệm giám sát hệ thống tiền tệ quốc tế, công nhận tám loại tiền dự trữ chính: đô la Úc (AUD), bảng Anh (GBP), đô la Canada (CAD), đồng Nhân dân tệ Trung Quốc (CNY), đồng euro (EUR), đồng yên Nhật (JPY), và franc Thụy Sĩ (CHF) và đô la Mỹ (USD). 

Đồng đô la Mỹ được nắm giữ phổ biến nhất, chiếm 59% dự trữ ngoại hối toàn cầu.

Tính đến tháng 7 năm 2023, Trung Quốc được báo cáo là có dự trữ ngoại tệ nhiều nhất so với bất kỳ quốc gia nào, với hơn 3 nghìn tỷ USD. Nhật Bản, ở vị trí thứ hai, có khoảng 1,1 nghìn tỷ USD. Ấn Độ, Nga, Ả Rập Saudi, Thụy Sĩ và Đài Loan cũng có lượng dự trữ lớn. 

Các yếu tố để xác định đồng tiền dự trữ 

Trong thế giới tài chính quốc tế, không phải mọi đồng tiền đều có cơ hội trở thành tiền tệ dự trữ. Để đạt được vị thế này, một đồng tiền cần phải đáp ứng một loạt các yếu tố quan trọng, từ ổn định kinh tế và chính trị đến sự tin cậy và khả năng được sử dụng rộng rãi trong thương mại quốc tế. Hãy cùng khám phá những yếu tố này qua một số ví dụ thực tế.

Ổn định kinh tế 

Ổn định kinh tế là yếu tố cơ bản nhất. Một quốc gia với nền kinh tế ổn định, tăng trưởng mạnh mẽ sẽ tạo ra niềm tin cho các nhà đầu tư và ngân hàng trung ương trên toàn thế giới. Ví dụ, sự thống trị của đồng đô la Mỹ phần lớn dựa trên nền kinh tế Mỹ, là nền kinh tế lớn nhất và ổn định nhất thế giới trong nhiều thập kỷ.

Chính trị ổn định  

Chính trị ổn định cũng không kém phần quan trọng. Một quốc gia với hệ thống chính trị ổn định, dự báo được và có chính sách tài chính minh bạch sẽ thu hút được sự tin tưởng của cộng đồng quốc tế. Điều này giúp tăng cường vị thế của tiền tệ quốc gia đó như một lựa chọn dự trữ. 

Sự tin cậy 

Điều này không chỉ liên quan đến việc in tiền một cách có trách nhiệm mà còn bao gồm cả việc duy trì một hệ thống pháp lý vững chắc và một ngân hàng trung ương độc lập có uy tín. Sự tin cậy này giúp đảm bảo rằng đồng tiền sẽ giữ được giá trị của mình qua thời gian. 

Rộng rãi sử dụng trong thương mại quốc tế 

Cuối cùng, một đồng tiền dự trữ thế giới cần phải được sử dụng rộng rãi trong thương mại quốc tế. Điều này không chỉ giúp tăng cường nhu cầu đối với đồng tiền đó mà còn tạo điều kiện cho việc thanh toán và tài trợ quốc tế một cách dễ dàng. 

Những yếu tố này, khi kết hợp với nhau, tạo nên một tiền tệ mạnh mẽ và đáng tin cậy, có thể đảm nhận vai trò là tiền tệ dự trữ thế giới. Sự thay đổi trong các yếu tố này cũng có thể dẫn đến sự thay đổi trong vị thế của các đồng tiền dự trữ, phản ánh sự biến động và sự phát triển không ngừng của hệ thống tài chính quốc tế.

Lịch sử các đồng tiền dự trữ  thế giới 

Trước khi Bảng Anh và sau này là Đô la Mỹ trở thành tiền tệ dự trữ thế giới, đã có một lịch sử dài các đồng tiền khác nhau đóng vai trò này, phản ánh sự thay đổi trong quan hệ kinh tế và chính trị quốc tế.

Vàng và bạc: Tiền tệ dự trữ ban đầu

Vàng và bạc, với sự linh hoạt và dễ chia nhỏ, không chỉ được trân trọng vì vẻ đẹp mà còn vì vai trò của chúng trong giao dịch và lưu trữ giá trị. Trong thời kỳ Trung Cổ, việc khai thác và lưu hành rộng rãi của vàng và bạc phản ánh sự giàu có và quyền lực của các quốc gia và đế chế.

Đồng tiền của các đế chế cổ đại 

Đế chế La Mã: Đồng Denarius, làm từ bạc, không chỉ là tiền tệ chính thức của La Mã mà còn được các quốc gia khác chấp nhận trong giao dịch.

Đế chế Byzantine: Đồng Solidus, một đồng tiền vàng có giá trị cao, được sử dụng rộng rãi trong thương mại quốc tế.

Sự phát triển của các tiền tệ dự trữ thế giới 

Thế kỷ 15-17: Đồng Escudo của Bồ Đào Nha và Đồng Real de a Ocho của Tây Ban Nha, phản ánh sức mạnh và ảnh hưởng của hai quốc gia này trong “kỷ nguyên khám phá” (khi mà những người châu Âu đã đi khắp nơi trên thế giới, tìm ra những vùng đất mới, kết nối các nền văn hóa và thiết lập nền thương mại toàn cầu). 

Thế kỷ 18: Đồng Guilder của Hà Lan, khi Cộng hòa Hà Lan trở thành cường quốc thương mại toàn cầu.

Vai trò của Pháp 

Trong khoảng thời gian từ 1720 đến 1815, đồng Livre của Pháp và sau này là Franc đã đóng vai trò quan trọng trong thương mại và tài chính quốc tế. 

Tuy nhiên, sự ổn định kinh tế và chính trị của Pháp trong giai đoạn này không ổn định như Anh, dẫn đến việc Bảng Anh dần dần thay thế Franc làm tiền tệ dự trữ thế giới sau các cuộc chiến Napoleon và sự thiết lập của hệ thống tiền tệ quốc tế mới tại Hội nghị Vienna năm 1815.

Vương quốc Anh giữ đồng tiền dự trữ thế giới từ 1815 đến 1920

Vào thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, Đế quốc Anh là cường quốc hàng đầu thế giới, với một đế chế mà "mặt trời không bao giờ lặn". Sự phát triển mạnh mẽ của thương mại quốc tế, cùng với việc London trở thành trung tâm tài chính toàn cầu, đã đưa Bảng Anh trở thành tiền tệ dự trữ chính trong hệ thống tài chính quốc tế.

Bảng Anh được sử dụng rộng rãi trong giao dịch thương mại, vay mượn và dự trữ tiền tệ của các ngân hàng trung ương khắp thế giới. Sự ổn định kinh tế và chính trị của Anh, cùng với sự tin cậy cao vào giá trị của Bảng Anh, đã khiến nó trở thành lựa chọn hàng đầu cho việc dự trữ giá trị và thực hiện giao dịch quốc tế.

Tuy nhiên, sau Thế chiến thứ hai, vị thế của Bảng Anh bắt đầu suy giảm. 

Sự tan rã của Đế quốc Anh sau chiến tranh đã làm giảm ảnh hưởng kinh tế và chính trị của nước này trên trường quốc tế. Chi phí của chiến tranh và quá trình tái thiết sau chiến tranh đã làm suy yếu nền kinh tế Anh, dẫn đến lạm phát và giảm giá trị của Bảng Anh.

Thế giới chứng kiến sự chuyển dịch từ Bảng Anh sang Đô la Mỹ như tiền tệ dự trữ chính. Hoa Kỳ, với nền kinh tế mạnh mẽ và ít bị ảnh hưởng bởi chiến tranh, dần dần trở thành cường quốc kinh tế mới. 

Đặc biệt sau Hội nghị Bretton Woods năm 1944 đã thiết lập Đô la Mỹ là tiền tệ dự trữ chính, với giá trị được bảo đảm bằng vàng. Điều này không chỉ phản ánh sức mạnh kinh tế của Hoa Kỳ mà còn là bước ngoặt quan trọng trong hệ thống tài chính quốc tế, đánh dấu sự kết thúc của thời kỳ thống trị của Bảng Anh.

Mỹ nắm giữ đồng tiền tệ dự trữ thế giới từ 1944 đến nay

Đồng đô la được in lần đầu tiên vào năm 1914, một năm sau khi Cục Dự trữ Liên bang (FED) được thành lập với tư cách là ngân hàng trung ương Hoa Kỳ với việc thông qua Đạo luật Dự trữ Liên bang. Ba thập kỷ sau, đồng đô la Mỹ chính thức trở thành đồng tiền dự trữ của thế giới.

Hiệp định Bretton Woods

Trước khi tham gia vào Thế chiến II, Hoa Kỳ đã cung cấp vũ khí và hàng hóa cho các quốc gia Đồng minh. Hầu hết các quốc gia thanh toán bằng vàng, khiến Hoa Kỳ trở thành chủ sở hữu của phần lớn lượng vàng vào cuối chiến tranh. Việc quay trở lại tiêu chuẩn vàng trở nên bất khả thi khi các quốc gia cạn kiệt dự trữ vàng của mình.

Các đại biểu từ 44 quốc gia Đồng minh đã gặp nhau tại Bretton Woods, New Hampshire, vào năm 1944 để phát triển một hệ thống quản lý ngoại hối không làm bất kỳ quốc gia nào bị thiệt thòi. Hội nghị quyết định rằng các đồng tiền của thế giới sẽ không còn được liên kết với vàng mà được gắn vào đô la Mỹ.

Theo Thỏa thuận Bretton Woods, đô la Mỹ đã trở thành tiền tệ dự trữ chính của thế giới, được bảo đảm bởi lượng vàng dự trữ lớn nhất. Điều này có nghĩa là thay vì giữ vàng, các quốc gia khác bắt đầu giữ đô la Mỹ như một phần của dự trữ quốc gia của họ vì đô la có thể được đổi lấy vàng theo giá cố định.

Để lưu trữ đô la Mỹ một cách an toàn, các quốc gia này đã chọn mua trái phiếu kho bạc Mỹ. Lý do là trái phiếu kho bạc Mỹ được coi là một trong những khoản đầu tư an toàn nhất trên thế giới do chúng được bảo đảm bởi chính phủ Mỹ. Mua trái phiếu kho bạc không chỉ giúp họ lưu trữ đô la Mỹ mà còn kiếm được lãi suất từ khoản đầu tư này.

Nói cách khác, thay vì giữ một khoản tiền mặt lớn không sinh lời, các quốc gia đã chọn đầu tư vào trái phiếu kho bạc Mỹ để dự trữ đô la của họ, vừa an toàn vừa có thể kiếm thêm lãi.

Sự kết thúc của tiêu chuẩn vàng

Vào năm 1971, Tổng thống Nixon của Hoa Kỳ đã tuyên bố chấm dứt việc chuyển đổi trực tiếp từ USD sang vàng, một động thái được biết đến là "Nixon Shock". 

Điều này đánh dấu sự kết thúc của hệ thống Bretton Woods và bắt đầu của một kỷ nguyên mới, nơi các đồng tiền được thả nổi tự do so với nhau (còn được gọi là fiat money - tiền pháp định, đồng tiền mà chúng ta đang sử dụng hiện nay). 

Mặc dù tiêu chuẩn vàng đã kết thúc, nhưng USD vẫn giữ vững vị thế là tiền tệ dự trữ thế giới nhờ vào sức mạnh kinh tế, quân sự và chính trị của Hoa Kỳ.

Nhìn vào lịch sử đồng tiền dự trữ thế giới, thì chúng ta có thể thấy rằng, mọi đế quốc đều bị khuất phục và bị thay thế bởi một đế quốc khác với đồng tiền khác.

Chúng ta sẽ không thể tiên lượng được sự tồn tại của đồng đô la Mỹ trong bao lâu, nhưng thế giới hiện nay đã trở nên chia rẽ hơn. Khi một số những quốc gia lớn khác muốn lật đổ sự thống trị của đồng đô la Mỹ. 

Tìm hiểu thêm: Lịch sử tiền tệ - Từ vỏ sò đến Bitcoin

Nhóm BRICS thách thức đối với sự độc quyền của Đô la Mỹ 

BRICS là một tổ chức quốc tế bao gồm các nước thành viên như Brasil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi, Ai Cập, Ethiopia, Iran, Ả Rập Xê Út và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. 

BRICS chủ yếu tập trung vào việc cung cấp hợp tác kinh tế, chính trị và văn hóa giữa các thành viên, cũng như nâng cao tiếng nói của các nền kinh tế mới nổi trong quản lý toàn cầu.

BRICS không chỉ tập trung vào việc tăng cường hợp tác kinh tế và chính trị mà còn nhằm giảm bớt sự phụ thuộc vào đô la Mỹ, đồng tiền dự trữ thế giới hiện nay.

Các quốc gia BRICS đang tìm cách sử dụng đồng tiền của riêng mình trong giao dịch thương mại để giảm sự phụ thuộc vào đô la Mỹ. Bằng cách này, họ hy vọng sẽ giảm thiểu rủi ro từ biến động của đồng đô la và tăng cường sự ổn định kinh tế cho chính mình.

Thêm vào đó, việc tạo ra Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) của BRICS và Quỹ Dự trữ cung cấp là những bước đi quan trọng nhằm tăng cường khả năng tự lực và hỗ trợ tài chính chính cho các thành viên. Qua đó giảm sự phụ thuộc vào các tổ chức tài chính quốc tế như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới, nơi đô la Mỹ đóng vai trò trung tâm.

Nỗ lực của BRICS nhằm giảm sự phụ thuộc vào đô la Mỹ phản ánh một xu hướng rộng lớn hơn trong nền kinh tế toàn cầu. Sự chuyển dịch hướng tới một hệ thống tài chính đa cực. Điều này không chỉ thách thức sự thống trị của đô la Mỹ mà còn mở ra cơ hội cho sự đổi mới và sự đa dạng hóa trong quản lý tài chính toàn cầu.

Nhóm BRICS đang đặt ra một thách thức đối với sự độc quyền của đô la Mỹ, đồng thời mở đường cho một thế giới tài chính đa dạng và ổn định hơn.

Kết Luận

Lịch sử của các đồng tiền dự trữ cho thế giới là một hành trình dài qua nhiều thế kỷ, từ vàng và bạc đến các đồng tiền của các đế chế mạnh như Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Hà Lan, Pháp, và cuối cùng là sự thống trị của Bảng Anh rồi Đô la Mỹ. 

Mỗi đồng tiền dự trữ phản ánh sức mạnh kinh tế, chính trị của quốc gia sở hữu nó và ảnh hưởng sâu rộng đến hệ thống tài chính toàn cầu. Sự chuyển đổi giữa các đồng tiền dự trữ không chỉ là kết quả của các biến động kinh tế mà còn là dấu hiệu của sự thay đổi quyền lực trên trường quốc tế. 

Hiện nay, trong bối cảnh kỷ nguyên số và sự xuất hiện của các đồng tiền crypto như Bitcoin. Cộng với xu hướng các quốc gia nhỏ dám chấp nhận sự thay đổi để chọn Bitcoin làm đồng tiền bản địa và lưu trữ chúng trong ngân khố quốc gia. 

Thì câu hỏi về tương lai của tiền tệ dự trữ thế giới và vị thế của Đô la Mỹ vẫn đang được đặt ra. Dù thế nào, lịch sử tiền tệ dự trữ thế giới sẽ tiếp tục là một chủ đề quan trọng và sẽ có sự đổi ngôi vì lịch sử đã cho thấy điều này, phản ánh sự phát triển và thay đổi của nền kinh tế toàn cầu.